طبق آخرین آمارهای بانک مرکزی، میزان دارایی‌های خارجی سیستم بانکی در بهمن 96 نسبت به بهمن 95 با افزایش 26.6درصدی مواجه بوده، در حالی که این رقم در سال قبل منفی بوده است. دلیل افزایش مثبت و بالای دارایی‌های خارجی سیستم بانکی چیست؟
زمان‌زاده: دارایی‌های خارجی سیستم بانکی با ارقام ریالی ثبت و اعلام میشود که با توجه به افزایش نرخ ارز، بخش عمده‌ای از افزایش دارایی‌های خارجی سیستم بانکی مربوط به افزایش نرخ ارز است و بخش اندکی از آن مربوط به افزایش واقعی دارایی‌های خارجی است که این افزایش احتمالا به دلیل نااطمینانی در بازار ارز و تصمیم بانک‌ها برای افزایش نگهداری دارایی‌های خارجی است.
با احتساب افزایش قیمت ارز، چه میزان از افزایش دارایی‌های خارجی را می‌توان واقعی دانست؟
زمان‌زاده: دارایی‌های خارجی سیستم بانکی در بهمن‌ماه نسبت به مدت مشابه 26 درصد افزایش پیدا کرده و در همین دوره نرخ ارز (برابری دلار در برابر ریال) با افزایش 16درصدی همراه بوده است. البته در این دوره با توجه به تضعیف دلار در بازارهای جهانی، کاهش نرخ ارز در برابر سبد ارزها احتمالا بیش از 20 درصد بوده است. با این حساب عملا دارایی‌های خارجی سیستم بانکی به صورت واقعی با افزایش قابل توجهی مواجه نشده است.
آیا رابطه معناداری میان افزایش دارایی‌های سیستم بانکی و نقدینگی وجود دارد؟
زمان‌زاده: دارایی خارجی بخشی از کل دارایی‌های سیستم بانکی اما آنچه بیش از هر متغیری بر نقدینگی مؤثر است، ضریب فزاینده و پایه پولی است. نقدینگی در بهمن 96 نسبت به بهمن 95 با رشد 23درصدی همراه بوده و به هزار و 487 هزار میلیارد تومان رسیده است. برای اینکه بگوییم آیا این میزان نقدینگی بی‌سابقه است یا خیر، باید آن را در یک بازه زمانی بررسی کنیم.
رشد 23درصدی نقدینگی نسبت به روند تاریخی آن بالا نیست. یعنی اگر از سال 70 به بعد را بررسی کنیم، می‌بینیم رشد متوسط سالانه نقدینگی 27 درصد بوده و بنابراین آخرین رشد نقدینگی اعلام‌شده 23درصدی، چند واحد درصد پایین‌تر از نرخ متوسط رشد سالانه نقدینگی در سه دهه اخیر است. درمجموع می‌توان گفت رشد 23درصدی نقدینگی رشد نسبتا مناسبی است.
از لحاظ حجم نقدینگی چطور؟ به هر حال میزان هزار‌و 487 هزار میلیارد تومان نقدینگی در اقتصاد ایران بی‌سابقه است.
زمان‌زاده: حجم نقدینگی به طور طبیعی همواره در حال افزایش است، هرچند حجم نقدینگی کنونی به بالاترین سطح تاریخی رسیده اما اصلا سطح نقدینگی مهم نیست و مهم نرخ رشد نقدینگی است.
اما دیگر کارشناسان معتقدند نقدینگی موجود در بانک‌ها قفل شده و در گردش نیست. به‌خاطر همین هم هست که آثار تورمی آن بروز نکرده است. نظر شما چیست؟
زمان‌زاده: یکی از مهمترین دلایلی که باعث شده گردش نقدینگی کم باشد، نرخ‌های سود بالاست. به همین دلیل در کوتاه‌مدت رابطه‌ای که انتظار داریم یعنی رابطه مستقیم نقدینگی و تورم به طور کامل به وقوع نمی‌پیوندد. بانک‌ها با توجه به اینکه سودهای بالا به سپرده‌ها می‌پردازند و با توجه به شرایط ترازنامه‌ای نه‌چندان مناسب، نمی‌توانند تسهیلات کافی ارائه کنند.
آنچه امروز ما در سیستم بانکی مشاهده می‌کنیم، این است که نقدینگی به بالاترین سطح رسیده اما واحدهای تولیدی در تنگناهای مالی هستند و بانک‌ها نمی‌توانند تسهیلات کافی به آنها بپردازند و از طرف دیگر بانک‌ها هم با فشار نقدینگی مواجهند. با وجود اینکه برخی کارشناسان معتقدند نرخ سود بانکی پایین است، اما اگر نرخ سود فعلی را با نرخ سود حقیقی در یک روند تاریخی بررسی کنیم، می‌بینیم هنوز بالاست.
درواقع نرخ سود حقیقی به شکل تاریخی منفی بوده اما درحال‌حاضر با توجه به نرخ تورم 9 تا 10 درصدی نرخ سود حقیقی مثبت و بیش از 5 درصد است، بنابراین موقتا باعث شده حجم بالای نقدینگی خود را در تورم نشان ندهد.
درخصوص کاهش نرخ سود بانکی، بانک‌ها مدعی هستند نرخ‌های سود پایین برای سپرده‌گذاران به‌صرفه نیست و باعث خروج سرمایه میشود. نظر شما چیست؟
زمان‌زاده: یکی از مهمترین عوامل کنترل نقدینگی و مهار تورم نرخ سود است. کاهش بیشتر نرخ سود بانکی این نگرانی را دارد که باعث شود دیگر بازارها مانند بازار ارز و مسکن تقویت شوند و انگیزه مردم برای سپرده‌گذاری کاهش یابد اما آن‌سوی ماجرا بحث فشارهای هزینه‌ای است که بانک‌ها متحمل می‌شوند.
اما نکته‌ای را که باید در نظر گرفت تحریک بخش مسکن با کاهش نرخ سود بانکی خیلی هم جای نگرانی ندارد چراکه بخش مسکن در رکود است. به‌هرحال بانک مرکزی باید تمامی مزایا و هزینه‌های کاهش نرخ سود بانکی را با هم در نظر بگیرد. درحال‌حاضر اگر نرخ سود 15درصدی در تمامی بانک‌ها اجرا شود، نرخ سود نسبتا مناسبی است.
درحال‌حاضر با توجه به افزایش قیمت ارز چه چشم‌اندازی برای تورم متصور هستید؟ آیا جهش ارزی، همراه با تندشدن شیب افزایش قیمت کالاهای اساسی خواهد بود؟
زمان‌زاده: درمجموع پیش‌بینی میشود با توجه به شرایط ارزی کنونی، آهنگ نرخ تورم اندکی افزایش پیدا کند. در دوره اخیر سیاست بانک مرکزی به شکلی بوده که توانسته ارتباط انتظارات تورمی را با نرخ ارز کاهش دهد. درواقع با توجه به افزایش قیمت ارز، نرخ سبد کالاهای مصرفی با افزایش قابل‌توجهی روبه‌رو نشد، اما به‌هرحال ما با متغیرهای گوناگونی مانند نرخ سود بانکی، حجم نقدینگی و افزایش قیمت ارز مواجهیم که هرکدام از آنها می‌توانند اثرات متضادی را بر نرخ تورم برجا گذارند.
پیش‌بینی شما در مورد تورم برای سال جاری چیست؟
زمان‌زاده: با توجه به شرایط ارزی و اقتصادی پیش‌بینی میشود در نیمه اول سال تورم همچنان زیر 10 درصد باقی بماند اما در نیمه دوم سال باید دید التهابات بازار ارز آرام میشود یا خیر. اگر وضعیت به همین شکل کنونی ادامه یابد، احتمالا آهنگ تورم تقویت خواهد شد.
کارشناسان یکی از راه‌های گشایش تنگناهای بانکی را مراودات مالی و ازسرگیری روابط بانکی ایران با دیگر بانک‌‌های جهان می‌دانستند. با توجه به احتمال وضع تحریم‌های اقتصادی جدید، آیا همچنان می‌توان به این مورد امیدوار بود؟
زمان‌زاده: درمورد برجام طبق آنچه انتظار می‌رفت آمریکا خارج شد و یک جنگ روانی باید شکل می‌گرفت. از زمانی که دونالد ترامپ سر کار آمد، تأمین منافع ما از برجام کف مطالبات برجام بود. اکنون با خروج آمریکا این منافع حداقلی‌تر هم خواهد شد. به نظر می‌رسد ایران در این جنگ روانی موضع عاقلانه‌ای را در پیش گرفته و به‌جای خروج از برجام، به دنبال مذاکره با اروپاست. اگر مذاکره با اروپا مثبت پیش برود و اروپا کانال‌های تجاری و مالی امن را معرفی کند، هم انتظاراتی که در بازار ارز شکل گرفته تعدیل میشود و هم شرایط تجاری ما با اتحادیه اروپا بیشتر از قبل تقویت میشود.