وزیر اقتصاد درباره شایعه هدایت منابع صندوق توسعه ملی به بازار سهام، مخالفت با محدودیت دامنه نوسان ،تکذیب اظهارات همتی مبنی بر بالا نبردن نرخ سود به دلیل بورس، میزان تامین مالی دولت از بورس توضیح داد.
به گزارش پایگاه خبری بورس پرس، فرهاد دژپسند درخصوص درآمد مالیاتی، عدم کمک دستوری بانک ها به بورس، شایعه هدایت منابع صندوق توسعه ملی به بورس، مخالفت با محدود کردن دامنه نوسان به مثبت و منفی ۲ درصد، تکذیب اظهارات همتی مبنی بر بالا نبردن نرخ سود به دلیل بورس،تامین مالی ۵۶۰ هزار میلیارد تومانی دولت از بورس در سال ۹۹ به گفت و گو با فارس نشست که بدین شرح است:
زمان رای اعتماد در مجلس گفتید طراح بودجه بدون نفت هستم. وزارت اقتصاد نقش بی‌بدیلی در این زمینه بازی می‌کند مثل وزارت نفت که به افزایش درآمد نفتی کمک می‌کند اما نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی نسبت فزاینده‌ای نیست و انتظار این است که این اتفاق رخ دهد. در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نیز درآمد مالیات ارزش افزوده هم اضافه نشد. بالاتر اینکه در قانون بودجه سال ۹۹ مالیات بر خودروها و املاک لوکس اجرایی نشد. به نظر می‌رسد آنچه در عملکرد دولت دیده می شود با آنچه مطرح شده، همخوان نیست؟
دژپسند: سال ۷۵ و ۷۶ توفیق داشتم برنامه اقتصاد بدون اتکا به درآمد نفت خام را در سازمان برنامه و بودجه به اتفاق همکاران طراحی کنم و اکنون در شرایطی که ضرورت بیش از پیش یافته، مسئولیت آن بر عهده من است. با همین رویکرد یکی از محورهای کار در بخش درآمد بودجه، مالیات است و در طرف دیگر هزینه ها قرار دارد. در بخش درآمدها، هسته و بخش اصلی درآمدی مالیات محسوب می شود. وقتی به وزارت اقتصاد آمدم آبان سال ۹۷ با مسئولان سازمان مالیاتی که صحبت می‌کردم پیش‌بینی این بود در خوشبینانه‌ترین حالت تحقق درآمد بیش از ۹۸ هزار میلیارد تومان نباشد. حتماً این عدد کم بود چند نکته را تعیین کردیم تا این عدد اصلاح شود و به سمت اصلاح ساختار برویم عدد تا پایان سال به ۱۰۹ هزار میلیارد تومان رسید. عمده افزایش مربوط به اسفند ۹۷ می شد که با تغییر مدیریت سازمان مالیاتی همزمان شد و رشد خوبی در وصولی داشتیم.
انتقاد وزیر از نظام جامع مالیاتی
دو محور دیگر برای میان و بلند مدت مطرح بود که در رابطه با آن بحث کردیم. یکی تکمیل فرایند الکترونیکی کردن مالیات و حرکت به سمت مالیات هوشمند و اقتصاد هوشمند بود که جزء برنامه‌ها در اول کار قرار گرفت. دوم اصلاح قوانین مالیاتی مدنظر بود. در بحث اول انتقاداتی به نظام جامع مالیاتی داشتم جلسات سنگین گذاشتیم و برخی بخش‌ها را اصلاح کردیم تا به سمتی برویم که مالیات قابل قبول تر باشد.
امروز که درآمدهای مالیاتی را وصول می‌کنیم به اذعان و اعتقاد مسئولان سازمان مالیاتی به شدت متاثر از پیشرفت های الکترونیکی کردن مالیات ها است. برآوردها این است که یک سوم از رشد درآمدها متاثر از این موضوع باشد. (محاسبه نکردم بنابراین نقل قول می کنم). در اوایل سال ۱۴۰۰ شاهد تحولات در عرصه مالیات هوشمند نیز خواهید بود. در خرداد ماه ۱۴۰۰ از پایانه فروشگاهی رونمایی می‌شود. در آخر سال نیز شاهد رونمایی از پنجره واحد مالیاتی بودیم. حرکت خوبی ایجاد شده و گام‌هایی برداشتیم. سومین مولفه اصلاح قوانین مالیاتی است.
سرنوشت لایحه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم
یکی از بحث‌ها در میان و بلندمدت برای افزایش درآمدهای مالیاتی تعریف پایه‌های جدید مالیاتی و سازماندهی معافیت‌های مالیاتی است. به همین دلیل تقریبا می‌شود گفت دی سال ۹۷ اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم را کلید زدیم کار ساده ای نیست اما مطالعات علمی می‌خواهد و هم مشارکت سایر دستگاه‌ها و بخش خصوصی را می‌طلبد. سازمان مالیاتی کار شروع کرد و با تغییر رئیس همزمان شد. دوره زمانبندی که شروع کردیم اتفاق نیفتاد. پاییز ۹۸ لایحه به وزارت اقتصاد آمد و کار را با دستگاه‌های دیگر و بخش خصوصی شروع کردیم. نهایتاً دی سال ۹۸ لایحه به دولت تقدیم شد. اینکه می‌گویید اقدامی نشد، تعجب می‌کنم.
در دولت لوایح مهم، جدی‌تر گرفته می‌شود. لایحه به دستگاه ها و مرکز پژوهش های مجلس و بخش خصوصی ارسال شد تا نظرات آنها گرفته شود و در کمیسیون اقتصادی دولت مطرح و بعد به هیات دولت برود. خوشبختانه طی چند جلسه، لایحه در کمیسیون اقتصادی دولت با برخی اصلاحات تصویب شد و به هیات دولت رفت. دو جلسه گذاشتیم و جلسه سوم با بررسی لایحه بودجه ۱۴۰۰ متقارن شد. ناچاراً باید کنار گذاشته می‌شد و بعد از آن وقت نشد وارد کار شویم. الان لایحه در دولت است.
فکر می‌کنید در این دولت به مجلس ارائه شود؟
دژپسند: پیش‌بینی این است با اولویت هایی که در دولت است، نه. اما تلاش این است که بشود. یکسری پدیده‌های مثل ساماندهی بازار وجود دارد که باید پیگیری شود. نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی، علمی است ولی در شرایطی گفته می شود که میزان معافیت مالیاتی به ۴۰ درصد نرسد. الان ۴۰ درصد ارزش افزوده معاف از مالیات است. در حوزه هایی رشد ارزش افزوده داریم که باید به تناسب آن مالیات بالا برود اما اتفاقاً آن بخش ها معاف از مالیات هستند.
مثال کشاورزی بطور سنتی وقتی در تنگنای ارزی قرار می‌گیریم رشد اقتصادی بخش کشاورزی از دیگر بخش ها بالاتر است. همچنین مناطق آزاد، شرکت های دانش بنیان و مناطق محروم نیز مشمول معافیت مالیاتی هستند. خیلی از مشوق ها را در مناطق محروم می دهیم. خیلی از اینها ضروری است که معافیت بدهیم مثل شرکت‌های دانش‌بنیان. زمانی باید این روش (نسبت مالیات به تولید داخلی) را داشته باشیم که درخت‌واره پایه‌های مالیاتی متناسب با سهم بخش ها این تناسب را داشته باشند.
وقتی می گوییم در ۵ سال اول این مناطق معاف از مالیات هستند در بخش مالیات ارزش افزوده چه اتفاقی می افتد؟ همه درآمد مالیات مربوط به عملکرد و ارزش افزوده نیست. حقوق و دستمزد هم داریم که قابل توجه است. اینها از این قاعده تبعیت نمی کنند و یا معافیتی که به حداقل حقوق می‌دهیم را نیز باید در نظر گرفت. سال ۹۷ با سیاقی که گفتم چقدر درآمد مالیاتی داشتیم و سال ۹۸ چقدر شد؟
بعد از ۱۴ سال درآمدهای مالیاتی از ۱۰۰ درصد عبور کرد
وقتی تورم را برای افزایش درآمدهای مالیاتی محاسبه کنید قاعدتاً افزایش مالیات را شاهد هستیم.
دژپسند: کوشش مالیاتی را ببینید بعد از ۱۴ سال میزان تحقق مالیاتی در سال ۹۸ و ۹۹ از ۱۰۰ درصد عبور کرده است.
سهم تغییر جهت گیری مالیاتی از رشد بدست آمده چقدر است؟ چقدر ناشی از کنترل فرار مالیاتی یا توسعه زیرساخت‌ها و هوشمند سازی است؟
دژپسند: قبل از ۱۴ سال اخیر هم تحقق کامل درآمدهای مالیاتی را داشتیم. سال جاری برای اولین بار به ادعای سازمان مالیاتی از مهرماه تحقق درآمد های مالیاتی به نسبت ۷ دوازدهم ۱۰۰ درصد تحقق پیدا کرد و در بهمن ماه ۱۰۵ درصد محقق شد. شما می‌گویید تورم باعث افزایش مالیات می شود در صورتی که نسبت میان افزایش درآمدهای مالیاتی با تورم یک به یک نیست و در مطالعاتی اقتصادسنجی که در سازمان مالیاتی انجام پذیرفته این نسبت یک به نیم بدست آمده است. یعنی به ازای یک واحد تورم نیم واحد افزایش مالیات داریم. این مطالعات بر اساس داده های تاریخی است.
در ایران یا در کشورهای دیگر؟
دژپسند: در ایران.
عملکرد ۱۸۹ هزار میلیاردتومانی درآمدهای مالیاتی در سال ۹۹
چطور؟ روی دستمزدها هم همین‌قدر تورم می‌کشید و معمولاً در توافق با اصناف نیز همین گونه است.
دژپسند: همین قدر نمی‌کشیم این ادعا صحت ندارد. سال جاری علاوه بر جنگ تحمیلی اقتصادی، کرونا هم داریم. وزارت اقتصاد جزو اولین دستگاه هایی بود که پیشنهاد امهال و تسهیلات برای وصول مالیات را داد. گفتیم مودیان مالیاتی در شرایط کرونا سختی ها را تحمل کردند، بگذارید تسهیلاتی ایجاد کنیم. صنعت گردشگری، حمل و نقل هوایی و دریایی، هتلینگ و سایر بخش ها وضعیت خاصی داشتند.
اگر نگاه کنید اول سال دو ماه پرداخت مالیات را امهال کردیم. پاییز هم همینطور. با این وصف درآمدهای مالیاتی ۱۰۰ درصد تحقق یافت. نشان می‌دهد سیاست‌گذاری و کوشش مالیاتی انجام شده است. شما این را در رسانه زیاد تیتر کردید که مالیات معوق فلان قدر است. مالیات معوق شامل اصل مالیات به همراه جریمه است. جریمه برای کسانی بوده که مالیات را به موقع نپرداختند.
در شرایط سخت کرونا و جنگ اقتصادی گفتیم، لطفاً اصل مالیات معوق را بدهید تا بخشی از جرائم را ببخشیم. غالباً دو به یک است دو تا جریمه و یک اصل مالیات است. مجوز قانونی گرفتیم تا بخشی از جرایم را ببخشیم. توانستیم مالیات معوق را بگیریم که کمک به درآمدها باشد و از سوی دیگر به کسب و کارها بویژه کسب و کارهای تولیدی هم کمک کردیم تا مشکلات مالیاتی آنها مرتفع شود. سازمان مالیاتی در سال قبل ۱۸۹ هزار میلیارد تومان مالیات وصول کرد در حالی که رقم مصوب قانون بودجه ۱۸۰ هزار میلیارد تومان بود. همچنین ۳.۵ هزار میلیارد تومان از بدهی‌های مالیاتی میان شرکت‌ها و دولت تهاتر شده که مجموع عملکرد به ۱۹۲.۵ هزار میلیارد تومان می‌رسد.
خواهان حذف معافیت‌های مالیاتی هستیم
اگر همه معافیت های مالیاتی را حذف کنیم، مالیات به تولید ناخالص داخلی به استاندارد ۱۵ درصد می‌رسد؟
دژپسند: درست است که می‌گوییم معافیت مالیاتی حذف شود و این درخواست ما هم هست. بخش قابل توجه آن باید اصلاح شود. اما آیا می‌توانیم مالیات بخش کشاورزی، دانش بنیان ها و مناطق محروم را حذف کنیم؟
می‌شود آن را قاعده‌مند کرد. مگر اینها روی هم مالیات چقدر می دهند؟
دژپسند: چرا سهم خوبی دارند.
آیا درآمد مالیات در رابطه با مجموع درآمد افراد، سهام، خانه‌های خالی و لوکس را رها کردید و به دنبال مسیرهای دیگر هستید؟
دژپسند: اتفاقاً بخش کشاورزی وضعیت خوبی دارد.
در جنگ اقتصادی و کرونا نمی‌توان دنبال مازاد ظرفیت مالیاتی رفت
همین ها را هم اگر سقف درآمدی بگذارید درست می‌شود.
دژپسند: الان در بودجه سال ۱۴۰۰ این کار انجام شد. برای این نوع بخش‌ها سقف معافیت گذاشته شد. مازاد بر آن مشمول مالیات می‌شود. اگر ظرفیت مالیات بیشتری داشته باشیم که داریم باید ببینیم در چه شرایطی می توانیم ظرفیت مازاد را به صفر برسانیم. در شرایط رکود اقتصادی و جنگ تحمیلی اقتصادی و شیوع بیماری کرونا نمی توان به جنگ مازاد ظرفیت مالیاتی برویم.
در قانون بودجه سال ۹۹ بند مربوط به خانه ها و ماشین های لوکس بیش از ۱۲ ماه منتظر تصویب آیین‌نامه اجرایی در دولت است. مصداق می‌آوریم که حتی چوب لای چرخ می گذارد و اهمیتی ندارد. وقتی می خواهیم ریل گذاری کنیم به سد بتنی می‌خوریم. نگاه افکار عمومی این است. مردم گرفتن مالیات از کسی که برج می‌سازد را بد نمی دانند.
دژپسند: آنچه در قانون وجود دارد این نیست. این چیزی که افکار عمومی استقبال می‌کند این نیست. قانون بسیار فراگیرتر و عام‌تر است. اتفاقاً همین است، دولت می خواهد با دقت و ظرافت بررسی کند تا مشکلی بوجود نیاید. در خصوص سفته بازی صحبت می کنید که با ساخت مسکن متفاوت است.
لایحه اصلاح قانون مالیات بعد از هشت سال به عمر این دولت وصال نمی‌دهد. صرف این زمان طولانی یعنی عملا دولت نمی‌خواست این کار را بکند.
دژپسند: اکنون کمتر از سه سال در وزارت اقتصاد بوده ام. لایحه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم را دی سال ۹۷ تهیه کردیم. هشت سال نیست. قانون رفع موانع تولید یکی از لوایحی است که دولت در سال اول ارائه کرد و برای لوایح اولویت‌بندی دارد. اصلاح قانون مالیات های مستقیم تا ارائه لایحه صندوق فروشگاهی که آن موقع به عنوان صندوق مکانیزه فروش داده شد از جمله این لوایح هستند. صندوق فروش مهمتر بود چون اعم از مالیات ارزش افزوده و صندوق فروش بود. نمی‌توانیم وارد اولویت بندی دولت شویم.
آیین نامه مالیات خانه ها و ماشین های لوکس چرا در دولت تصویب نشد؟
دژپسند: زمانی که آیین نامه را فرستادیم به کمیسیون اقتصادی دولت رفت. طبیعتاً دستگاه‌های اجرایی نظراتی داشتند و دو بار بین کمیسیون اصلی و تخصصی رفت و برگشت داشت و الان در دولت در نوبت بررسی قرار دارد.
وضع مالیات در قانون یکساله موضوعیت ندارد. چرا؟ مثلاً مالیات بر ملک سال جاری می‌گیریم تا آیین‌نامه آن تهیه شود زمان‌بر است. دوماً مالیات پیش آگاهی می خواهد. وقتی می خواهیم مالیات وضع کنیم حتماً اطلاع رسانی نیاز دارد. سه بار در دولت مطرح شد. نهایتاً آخر سال شد تا بخواهیم شرایط را تجهیز کنیم. سال تمام خواهد شد.
طرح مالیات بر عایدی سرمایه الان در صحن علنی مجلس است.
دژپسند: نه. از زمانی که طرح آن اعلام وصول شد تا رای بگیرد. چرا؟ چون ظرافت‌های کار است. دولت در مقام اجرا بیشتر می داند مثلاً مالیات بر مسکن خالی چگونه است. به راحتی می گویند قانون تصویب شد. عملاً اگر بخواهید قانون را اجرا کنید ۴ ماه اول هر سال باید دست نگه دارید چون قانون با هدف افزایش عرضه است نه کسب درآمد. بنابراین چون برخی مستاجر هستند خوب درک می کنند و بقیه هم همینطور. تعریف پایه‌های جدید مالیاتی در قوانین مدت‌دار انجام بگیرد. برخی قوانین نباید در قوانین یک ساله اصلاح شود چون الزامات و تبعات دارد. نمی توانم سال جاری از ملک شما مالیات بگیرم. سال بعد خیر. اصلا نحوه مالیات ستانی آن با چه فرمولی خواهد بود؟ فرمول را نمی‌شود هر سال عوض کرد.
درآمد ۱۴۰۰ میلیاردی از دارایی‌های دولت
لایحه جامع مدیریت دارایی ها و مولد سازی دولت در چه مرحله ای است؟
دژپسند: این لایحه در کمیسیون اقتصادی دولت است. در مولد سازی می‌بینیم با بودجه عمرانی دولت بسیاری از طرح‌ها به درازا می‌کشد به بخش خصوصی می‌گوییم که طرح را تکمیل کند و با آن معامله می کنیم. یا زمینی داریم که مازاد است که می‌تواند مبنای یک کارخانه شود. سرمایه گذار می گوید می‌تواند ماشین‌آلات بیاورد بر همین اساس مشارکت می‌کند. مولد سازی دامنه زیادی دارد که در این دو سال پی آن را گرفتیم و فروش را هم در مزایده ها انجام می دهیم.
سال ۹۹ از این محل درآمدی داشته‌اید؟
دژپسند: از این محل هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان درآمد کسب کردیم.
بانک‌ها دستوری به بورس کمک نکردند
طبق مصوبه شورای عالی بورس، بانک های دولتی چه عددی به بورس کمک کردند؟
دژپسند: هیچ کمک مستقیمی که دستوری باشد، نکردند.
منظور این است که منابع را به بورس بیاورند
دژپسند: بانک ها به عنوان یک بنگاه اقتصادی گاهی برخی از فعالیت ها را تعریف و مبتنی بر آن زنجیره های اقتصادی را کامل می‌کند و از سود اقتصادی آن بهره مند می شوند. اینکه می گوییم کمک یعنی با دستور وزیر اقتصاد بانک بگوید هزار میلیارد تومان برای این کار می‌گذارند. نه درست نیست.
آمدن منابع صندوق توسعه ملی به بورس شایعه است
شایعه است که مثل هم این موضوع را گفته‌اند؟
دژپسند: شایعه است و درست نیست. مثل آنچه در مورد صندوق توسعه ملی می گویند فلان قدر به بورس آمد. بانک به زنجیره فعالیت ها نگاه می‌کند و به این جمع‌بندی می‌رسد که زنجیره را کامل کند.
بر اساس چهارچوب مصوبه شورای عالی بورس ممنوعیت سرمایه‌گذاری بانک‌ها در بورس برداشته شد.
دژپسند: نکته‌ای که وجود دارد این است سال ۹۹ در بورس نوسان بالا بود در شرایطی که تقاضا زیاد بوده و قیمت در حال رشد بود به عرضه نیاز داشتیم برای افزایش شناوری مصوبه دولت گرفتیم برای شرکت‌هایی که در بورس پذیرش می‌گیرند مشوق‌های مالیاتی گرفتیم. بنابراین آن زمان عرضه را ترغیب می‌کردیم. بانک ها آمدند سهام فروختند، کمک آنها در این جهت بوده است.
نیاز بازار را تامین کردند طبیعتاً وجوهی حاصل شد. در شرایطی که زمان ریزش سهام و شاخص بود یعنی عرضه زیاد بود و نیاز به تقاضا داشتیم نه فقط بانک‌ها بلکه شرکت‌های دولتی و خصوصی حقوقی خرید کردند. این هم در راستای پایداری بازار سرمایه انجام شد این که چه چیزی بخرند آنها تصمیم می گیرند. یا چه زمانی خرید کنند آنها تصمیم می گیرند. در هر دو وضعیت آمدند. خالص خرید و فروش بانک‌ها را می‌دانم که برای چند بانک مثبت و برای چند بانک نیز منفی است. روند ثابت و دستوری نیست.
بانک‌های دولتی را می‌فرمایید؟
دژپسند: بانک‌های دولتی و خصوصی سازی شده بنابراین کمک به پایداری بازار سرمایه صورت گرفت.
حجم مبنا مصوبه شورای عالی بورس بود و اجرا شد
می‌دانید که وضعیت بورس سال جاری چه شد. از اواخر سال گذشته بورس رشد شدید داشت. قطعاً وقتی روند را بررسی می‌کردید و مطلع بودید رشد شدیدی پیدا کرده و از یک جایی به بعد رشد شاخص و سهام واقعاً غیرمنطقی بود. برخی تصمیمات برای جلوگیری از رشد هیجانی اواخر اسفند سال ۹۸ گرفته شد. قرار بود حجم مبنا و دامنه نوسان کنترل شود اما این تصمیمات وتو شد.
دژپسند: حجم مبنا وتو شد؟
دامنه نوسان نیز یکی از این مصوبات بود. انگار سازمان بورس و وزارت اقتصاد نقش را برای جلوگیری از رشد غیر منطقی ایفا نکردند. این را قبول دارید؟
دژپسند: خیر. اولاً تصحیح کنم حجم مبنا مصوبه شورای عالی بورس بود و انجام شد. اتفاقاً برای جلوگیری از هیجانی شدن بازار بود. آنچه که تصمیم هیات مدیره سازمان بورس بود و لغو شد محدود کردن دامنه نوسان بود. آن زمان با مصوباتی روبرو بودیم که چهارشنبه‌‌ها ابلاغ می‌شد. یکی از آنها این بود که دامنه نوسان به مثبت و منفی ۲ درصد کاهش پیدا کند. این مصوبه نمی‌توانست از روز شنبه اجرایی شود و روی بازار اثر بگذارد. به دلیل اینکه باید ۷۲ ساعت کاری قبل از اجرا ابلاغ می‌شد. همچنین باید در شورای عالی بورس مطرح می‌شد. مثل حجم مبنا. چه کسی گفته جلوی آن را گرفتیم؟ حتماً اشتباه است.
اتفاقاً فشار عمومی باعث شد هیات مدیره سازمان بورس مصوبه را لغو کند. اگر به ابلاغیه سازمان بورس نگاه کنید اصلاً به دستور و فشار فلان شخص و افراد اشاره نمی‌کند و می‌گوید به جمع‌بندی رسیدیم. اصلاً این مطلب که از اختیارات هیات مدیره بورس است صحیح نیست. اتفاقا در جلسه اخیر شورای عالی بورس مطرح و مجدداً بررسی شد. در این بررسی هم هیچ مستندی که حاکی از اختیارات هیات مدیره سازمان بورس باشد نیز یافت نشد.
مخالف محدود کردن نوسان بورس هستم
مخالف محدود شدن دامنه نوسان بودید؟
دژپسند: بله. همواره با محدود کردن دامنه نوسان مخالفم چرا؟ چون بازار سرمایه یک جنس و خصوصیت این است که درجه و حد نقدشوندگی بالا دارد. وقتی منفی و مثبت ۲ می کنید و رشد را دو بگیرید در حالی که این بازار مالیات، حق کارگزاری، حق بورس و سایر هزینه‌ها را دارد که باید به آنها هم توجه شود. همین الان دامنه نوسان را مثبت ۶ و منفی ۲ تصویب شد. اما سوال می‌کنم اگر یکی وضع مالی خوبی نداشته باشد و پول نیاز دارد و حاضر است با منفی سه درصد بفروشد آیا حق داریم بگوییم این کار را نکن؟ در بازار سکه شما می‌گویید که چقدر کم یا زیاد بشود؟ دامنه وجود دارد؟ خیر. در بازار ارز نیز همین طور.
اگر هم دولت می‌خواهد دامنه را حفظ کند و محدودتر از آن باشد با ابزارهای اقتصادی این کار را باید بکند. در زمانی که رشد مثبت دارد با عرضه و در شرایط رشد کاهنده با تقاضا این کار را باید انجام دهد. از اردیبهشت ماه سال ۹۹ بارها گفتم که بورس در ذات خود نوسان دارد و لطفاً مطالعه و مشاوره، دقت، دقت، دقت، دارایی را در یک جا نگذارید. وقتی این را گفتم و در تلویزیون پخش شد، خیلی‌ها اعتراض کردند که چرا این موضوع را مطرح کردی؟ گفتم به عنوان یک اقتصاددان مطرح کردم نه وزیر اقتصاد. بارها گفتم اما در عین حال برای اینکه افراد به بورس مراجعه می‌کنند دو راه دارند یکی اینکه آنها را بترسانیم و دل آنها را خالی کنیم و از بازار سرمایه ناامید شوند و به دیوار بزنیم.
دوره پذیرش بنگاه‌ها در بورس از یک سال به یک ماه کاهش یافت
راه دیگر این است که ملزومات تداوم حیات بازار را تأمین کنیم. ملزومات چیست؟ افزایش عرضه اولیه، افزایش شناوری، افزایش سرمایه تأمین مالی بنگاه‌ها برای عرضه اوراق بدهی است. برای افزایش شناوری وقتی از دولت مصوبه گرفتم همه گفتند مصوبه طلایی است. تمامی بنگاه‌های بخش خصوصی و عمومی را ملزم کردیم که شناوری را به ۲۵ درصد برسانند. یا برای افزایش سرمایه بنگاه‌ها که برای بنگاه‌های عمومی قبل‌تر انجام شده بود با سلب حق تقدم برای آنها امتیاز ویژه قائل شدیم. دوره پذیرش بنگاه‌ها در بورس را کاهش دادیم. این موضوع در مقاطعی بیش از یک سال طول می‌کشید که به حدود یک ماه رسید.
می‌شود رشد اقتصاد منفی باشد اما بورس مثبت!
اما رفتارهای غیرحرفه‌ای سبب شد دل مردم و بخصوص سهامدار حقیقی خالی شود. کار بسیار بدی بود و ظلم به سهامدار حقیقی شد. آن موقع پیش‌بینی می‌کردیم افزایش سود سال ۹۹ بنگاه‌ها بطور قابل توجهی رشد داشته باشد. همه گفتند مگر می‌شود؟ کل اقتصاد رشد منفی داشته باشد و بورس مثبت باشد؟ گفتم بله. علاوه بر شرایط اقتصادی که در سودآوری بنگاه ها موثر است، شرکت های بورسی بنگاه های منتخب هستند و می‌توانند رشد بالایی داشته باشند.
چنانچه وقتی رشد ۹ ماهه بنگاه‌ها را ببینید سه برابر شده است. این نشان می‌دهد حرف و ادعا درست بود برخی موضع سطحی و مخالف می‌گرفتند و دل سهامداران را خالی کردند. اگر همراهی صورت می‌گرفت و جلو می‌رفتیم با عرضه های مستمر نیاز افراد جدید را تامین می‌کردیم و از طرفی هم اصلاح رفتار صورت می‌گرفت. بورس برای ۲ تا ۳ میلیون سهامداری که برای اولین بار به بازار آمدند برنامه آموزشی طراحی کرده بود و الان هم آن را به انجام می رساند برای مثال از طریق پیامک آموزش های اولیه را می دهد.
در قالب گزارشی بر اساس تغییرات نرخ ارز از مهر سال ۹۶ تا ۲۰ تیر سال ۹۹ محاسباتی را انجام دادیم. در مجموع نرخ ارز بیش از ۵ برابر شده و رشد بورس ۲۱ برابر شد. تازه آن موقع شاخص ۱.۸ میلیون واحدی بود.
دژپسند: آیا امکان ارزش جایگزینی را هم در محاسبات وارد کردید؟
با هر روشی حساب کردیم رشد بورس بسیار بسیار زیادتر از بازارهای دیگر بوده است.
دژپسند: به شما بگویم چرا؟ فعالان و سرمایه گذاران بورسی شرایط آتی و اقتصادی را با اطلاعات مورد توجه قرار می‌دهند.
قیمت واقعی ارز ۱۴ هزار تومان بود
پیش‌بینی شرکت‌ها در مورد قیمت نرخ ارز درست بود؟
دژپسند: نباید بگویم درست است. ممکن است اشتباه کنند بر اساس پیش‌بینی عمل می‌کنند.
اگر اشتباه کرده باشند نمی‌توانید بگویید شاخص منطقی بوده است.
دژپسند: نه . تنها کاری که می‌توانیم بکنیم این است که آگاهی بدهیم، دخالت نمی‌کنیم. مصاحبه کردم که ارز حدود فلان قدر است. می‌خواستم مانع از گرای ارز ۳۵ هزار تومانی بشوم. برآوردهای علمی نشان می‌دهد در آن زمان قیمت ارز حدود ۱۴ هزار تومان بود. همان جا نقد کردند دژپسند مدل علمی شما کجاست؟ فعالان اقتصادی با یک قالبی تحلیل می‌کنند. تنها کاری که می توانم بکنم این است که مبانی پایه تحلیل را اصلاح کنم. دوم اینکه علامت بدهم این که عرضه صندوق پالایش یکم را با ۳۰ درصد تخفیف می دهیم، علامت دهی به بازار است.
قیمت سهم پالایش یکم بالاتر از کف عرضه است
الان که هر سهم پالایش یکم پایین‌تر از کف عرضه است.
دژپسند: نه. الان بالاتر است. موضوع قیمت در بازار سرمایه دستوری نیست. آیا بازار سرمایه جای کشف قیمت است یا تعیین قیمت؟ دولت دخالت ندارد عوامل اقتصادی در بازار هستند که تعیین می‌کنند. مثلاً نگاه کنید نرخ بهره بین بانکی در بازار اثر می‌گذارد دستگاهی در مورد تعیین قیمت یک کالا مداخله می‌کند حتماً اثر می‌گذارد. آنچه باید متولی بازار سرمایه جواب بدهد این است آیا ظرفیت پذیرش را اصلاح کردید یا خیر؟ آیا ورود و خروج را تسهیل کردید یا خیر؟ آیا زمینه افزایش نقدشوندگی تسهیل شد یا خیر؟ اینها را متولی باید انجام بدهد و نه اینکه قیمت چقدر است.
دولت می‌تواند یک رفتاری داشته باشد مبتنی بر اینکه ناظر هستم مثل آنچه شما گفتید. توضیح می دهم، هشدار می‌دهم، سیاست‌گذاری و قاعده را تعیین می کنم. یعنی دخالت خیلی جدی نمی‌کند.
دژپسند: قاعده گذاری می کنیم. بله.
دامنه را بالا و پایین نمی‌کنم جایی را محدود نمی کنم...
دژپسند: بله به اقتضاء شرایط و با تصویب شورای عالی بورس می توان این کار را کرد. ولی این استثناء است و نباید رویه واحد باشد.
بررسی‌هایی که انجام شده نشان می‌دهد دولت نه تنها بازار را کنترل نکرد و ناظر هم نبود بلکه از یک طرف با توجه به نرخ تورم شبه پول به پول 96 درصد رشد کرد یعنی سپرده جاری داشتیم و شبه پول رقم پایینی داشت. یعنی روند تبدیل سپرده سرمایه گذاری مدت‌دار به سپرده جاری رشد شدیدی پیدا کرد که یکی از علل آن بورس بود.
دژپسند: عامل اصلی بورس بود؟
بله.
دژپسند: چرا؟
دلایل متعدد دارد، بانک مرکزی برای افزایش نرخ سود پیشنهادی به شورای پول و اعتبار برد که دولت به دلیل بورس با آن مخالفت کرد.
دژپسند: مستندات شما چیست؟
اظهارات رئیس بانک مرکزی
دژپسند: رئیس بانک مرکزی این اظهارات را کجا گفته است؟
اینکه گفته شد نرخ سود را به دلیل بورس بالا نبردیم را قاطعانه تکذیب می‌کنم
همچنین یکی از معاونین بانک مرکزی گفته دولت به دلیل رشد بورس نگذاشت نرخ بهره بانکی بالا برود. از طرفی مصاحبه‌ای را منتشر کردیم که میرمحمدصادقی مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی گفته بانک‌ها ۱۴۷ هزار میلیارد تومان در شش ماهه سال قبل به کارگزاری های بورسی برای خرید سهام تسهیلات دادند. دولت نه تنها برای کنترل هیجانات هشدار نداده و مدیریت نکرد بلکه در این آتش دمیده است.
دژپسند: این به تنهایی که می گویید مستند نیست. قوانین و مقرراتی که گرفتیم برای جلوگیری از هیجانات بورس بود تا فشار عرضه را افزایش دهیم و تامین نیاز کنیم. راجع به اینکه بانک مرکزی می‌خواست نرخ سود بالا ببرد و با آن مخالفت شد و با قاطعیت تمام تکذیب می‌کنم. در آن جلسه آنچه پیشنهاد دادند، تصویب شد. سود یکساله از ۱۵ به ۱۶ درصد و برای دو سال ۱۸ درصد تصویب شد. چه کسی می‌گوید تصویب نشد؟ این مصوبه شورای پول و اعتبار است. حتی برای دوساله نرخ نداشتیم که برای آن رقم ۱۸ درصد تصویب شد اتفاقاً یکی از بحث‌های فعالان بورس که با آن اعتراض دارند همین است که بانک مرکزی با این تصمیم علامت منفی به بازار سرمایه داده است. نرخ سود بین بانکی به ۲۱ درصد رسیده بود که الان حدود ۱۹.۸ درصد است. این عکس حرف شما را می رساند.
غیرممکن است رئیس بانک مرکزی گفته باشد نرخ سود را به دلیل بورس بالا نبردیم
اما این اظهار نظر رئیس بانک مرکزی است
دژپسند: رییس بانک مرکزی هیچ‌جایی نگفت می‌خواستم نرخ سود را بالا ببرم، دولت مخالفت کرد. اصلاً غیر ممکن است.
وی گفت به دلیل بورس بالا نبردیم.
دژپسند: نه. بالا بردند. وقتی کسی تورم را ۲۲ درصد هدف‌گذاری می‌کند نمی‌تواند نرخ سود بیش از ۲۲ درصد تعیین کند. اتفاقاً نرخ بهره‌های بین بانکی که شبانه هم هست طی یک دوره زمانی به ۲۲ درصد رسید هرچند کوتاه مدت بود. معلوم می شود در مورد نرخ بهره کاملاً آزادانه عمل کردند.
مانده تسهیلات اعطایی به کارگزاری‌های بورس به ۱۴ هزار میلیارد تومان نمی‌رسد
در مورد تزریق ۱۴۷ هزار میلیارد تومان به بورس نظرتان چیست؟
دژپسند: الان ۱۶۰۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات داده شده که ۶۰ درصد آن سرمایه در گردش است. پرداخت تسهیلات ۱۴۷ هزار میلیارد تومانی به کارگزاری ها از عجایب است. مانده تسهیلات اعطایی به کارگزاری ها در شش ماهه اول سال به ۱۴ هزار میلیارد تومان نمی‌رسد چه رسد به ۱۴۷ هزارمیلیارد تومان.
به هر حال در بازار سرمایه کاری که باید می‌کردیم افزایش تقاضا و عرضه با توجه به اقتضائات زمانی مختلف بود. آن هم با مقررات و مشوق‌های لازم. برای نمونه زمانی که نیاز به تحریک تقاضا بود مشوق لازم را ارائه دادیم. یکی از بحث‌های جدی تسهیل در قالب فراهم‌سازی فروش اوراق تبعی، اوراق خزانه یا داشتن بازارگردان توسط هر بنگاه یا ناشر برای دوره ی ریزش است. اینکه دولت ورود کند و مانع از خرید و فروش شود با ذات بازار سرمایه سازگار نیست. بلکه به استقبال بازار سرمایه رفتن است. دولت اصلا چه کار به این مباحث دارد؟
تامین مالی ۵۶۰ هزار میلیاردی تومانی از بورس
در سال ۹۹ تامین مالی دولت از طریق بورس چقدر بود؟
دژپسند: در ۱۱ ماهه سال قبل حدود ۵۶۰ هزار میلیارد تومان تأمین مالی از طریق بازار سرمایه صورت گرفته است. تامین مالی دولت در بازار سهام در طی سال به حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان رسیده است.
گفته بودید ۳۴ هزار میلیارد تومان درآمد کسب کردیم...
دژپسند: این رقم برای درآمد خصوصی سازی است که در آن اقساط هم وجود دارد. آنچه از محل واگذاری سهام بود حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان می‌شود.
با افزایش نرخ سود بانکی موافق نیستم
بانک مرکزی باید نرخ بهره بانکی را متناسب با هدف‌گذاری تورمی تعیین کند یا متناسب با شرایط بورس؟
دژپسند: نرخ بهره متغیری است که روی بازارهای دیگر اثر می گذارد. در ۱۰ سال اخیر از سال ۹۱ تا الان فقط سه سال رشد سرمایه گذاری مثبت بوده است. بقیه سنوات عمدتاً منفی بود. یکی از عوامل نرخ بهره است بنابراین در هدف‌گذاری باید به این مقوله توجه کرد. در شرایطی که تورم ناشی از فشار هزینه است و نرخ ارز بطور قابل توجهی افزایش داشته و تامین مواد اولیه و قطعات و عوامل تولید را با هزینه و مشکل مواجه کرده اگر نرخ بهره افزایش یابد هزینه بنگاه‌ها را بالاتر می‌بریم. سبب می‌شود منحنی هزینه تولید بطور قابل توجهی بالا برود. چه بسا بنگاه‌ها را با نقطه تعطیل مواجه کند.
یکی از کارهایی که در اقتصاد باید انجام دهیم علامت دهی است. باید به گونه‌ای باشد که در بین بازارها منابع به بازار مطلوب هدایت شود و نه بازار مزاحم. بازار ارز و سکه بازار مطلوب نیستند. مثلاً منابع به سمت بازار سرمایه برود. اگر عامل مخلی دارد از آن جلوگیری شود. بنده با افزایش نرخ سود بانکی موافق نیستم به دلایلی که گفتم.
آیا هدف گذاری متناسب با تورم باید باشد یا بورس؟
دژپسند: در شرایطی که تورم ناشی از هزینه است هدف گذاری باید از طریق فشار تقاضا باشد؟ غلط است. باید هزینه واردات مواد اولیه، قطعات یدکی، واردات کالاهای خط تولید و هزینه مالی را کاهش دهیم. اتفاقاً اقتضاء این است راجع به نرخ سود تصمیم دیگری بگیریم.
مگر سهم هزینه مالی از هزینه‌های تولید شرکت های بورسی چقدر است؟
دژپسند: الان راجع به کل اقتصاد صحبت می کنم. اقتصاد از سال ۹۱ تاکنون رشد منفی سرمایه را تجربه کرده است. باید در سیاست‌گذاری در همه موارد به گونه‌ای باشد که درست برعکس باشد و نه اینکه تورم تعمیق شود.
زمانی نرخ تورم ۱۰ درصد بود و سود سپرده ۲۰ درصد. اما اکنون تورم ۴۰ درصد است و نمی‌شود با این استدلال نرخ سود را ۱۶ درصد بگذاریم.
دژپسند: آیا در حالی که تورم ناشی از فشار هزینه است، اگر بخواهیم تورم کنترل کنیم باید سراغ عوامل موثر بر فشار تقاضا برویم؟
این به یک توضیح مفصل نیاز دارد...
دژپسند: یک جلسه بگذاریم من از شما مصاحبه کنم. حتماً اسم این جلسه را بگذارید مناظره با وزیر اقتصاد.
این نگاه مثبت را می‌رساند که اجازه می‌دهید بحث شود. فرض کنید ۱۴۷ هزار میلیارد تومان وام به بازار سرمایه داده شده تا سهام بیشتری بخرند. این اتفاق خوب است یابد؟
دژپسند: چون روی اصل خبر اطمینان ندارم، اظهار نظر نمی‌کنم. آدم عاقل روی فرض اظهار نظر نمی‌کند. خودم این آمار را محتمل نمی‌دانم. در شرایطی که بورس با فشار تقاضا مواجه بود تحریک تقاضا توسط عوامل پولی کار غلطی بود.
تلگرام اصلی بورس پرس : t.me/boursepressir
انتهای پیام