کارشناس مرکز پژوهش سازمان بورس با اعلام علت عدم انتشار صکوک مالزی در ایران از رایزنی برای استفاده از این ابزار در مالزی و لوکزامبورگ خبر داد.
به گزارش پایگاه خبری بورس پرس،مجید پیره درخصوص صکوک که یکی از ابزارهای مالی اسلامی پرسود اما ناشناخته برای شرکت ها است، گفت و گویی با تسنیم پرداخته که به شرح زیر است:
درباره جایگاه و تاریخچه اوراق بهادار اسلامی(صکوک) در ایران توضیح دهید؟
پیره: صکوک تقریبا سه دهه است که به صورت جدی و رسمی وارد ادبیات جهان اسلام شده و امکان سرمایه‌گذاری براساس شریعت اسلام را فراهم کرده است.
در ایران تجربه خوبی از انتشار صکوک داریم و اوراق مشارکت ما به عنوان قدیمی‌ترین نوع صکوک در ایران منتشر شده است. اولین اوراق مشارکت در سال 73 توسط شهرداری تهران برای تامین مالی پروژه نواب منتشر و در سال 89 دومین نوع صکوک به نام اوراق اجاره مطرح شد،در سال 91 هم سومین نوع صکوک که مرابحه نامیده می‌شود نیز مطرح شد و این پروسه همچنان در حال گسترش است.
صکوک نامی بین المللی برای این اوراق است؟
پیره: صکوک در بازارهای مالی اسلامی دنیا با همین نام شناخته می شود ولی در ایران چون اوراق مشارکت سابقه انتشار خوبی داشت و به نام اوراق مطرح شده بود نهاد ناظر بورس تصمیم گرفت به جای کلمه صکوک از اوراق استفاده کند. بنابراین در ایران اوراق اجاره و مرابحه و... منتشر می‌شود.
انواع صکوک در مقایسه با بازار سهام در بورس چه تفاوت هایی با یکدیگر دارد؟
پیره: برخی از انواع صکوک مثل صکوک اجاره درآمدی با نرخ ثابت دارد ولی در بازار سرمایه سهام، ابزاری با سود انتظاری و غیرثابت که دارای نرخ بازده انتظاری و مناسب سرمایه گذاران ریسک‌پذیر است. به همین ترتیب برخی از انواع صکوک ریسک دارند مثل اوراق مشارکت، اوراق مضاربه و... و بعضی از انواع صکوک مثل مرابحه و اجاره در مقایسه با آنها برخی از ریسک ها را ندارند و این فقدان ریسک نیز براساس موازین شرعی است.
چگونه ریسک صکوک اینچنین کاهش پیدا کرده و اوراقی مطمئن برای سهامداران شده است؟
پیره: اینکه ما می‌گوییم ریسک ندارد بدین معنا نیست که کاملا بدون ریسک است بلکه منظور آن است که نسبت به سایر اوراق ریسک کمتری دارد. در اوراقی مثل اجاره ریسک فی‌الواقع وجود دارد ولی نهاد ناظر بازار سرمایه به وسیله سازوکارهایی مثل ضمانت، بخش مهمی از ریسک را برای سرمایه‌گذار از بین برده و در واقع ریسک به ضامن‌ها و سایر نهادها انتقال داده شده است.
آیا صکوک بر اساس موازین شرعی و مدل های معاملاتی اسلامی است؟
پیره: بله، متولی حوزه مسائل شرعی در بازار سرمایه، نهادی به نام کمیته فقهی سازمان بورس است و مباحث مربوط به صکوک به تایید کمیته فقهی رسیده است. طبق قانون و به طور پیش‌فرض بورس و سایر نهادهای مالی ما باید مطابق با شریعت باشد و به همین خاطر اگر اوراقی به نام صکوک منتشر شده، ملاحظات شرعی در خصوص آنها بررسی شده است.
صکوک در جهان در چه کشورهایی منتشر و چه کشوری در این حوزه حرف اول را می زند؟
پیره: نظام مالی در بسیاری از کشورهای دنیا اسلامی و غیراسلامی است و از آنجا که مسلمان ها به دنبال یافتن حوزه سرمایه‌گذاری براساس شریعت هستند بنابراین صکوک در کشورهایی مانند مالزی، اندونزی، انگلیس، ترکیه، امارات، قطر، آمریکا و... در میان مسلمان های این کشورها بسیار شناخته شده است.
در حال حاضر قویترین کشور دنیا در حوزه صکوک مالزی است که با انتشار حجم حدود 140 میلیارد دلار در سال، بالاترین رتبه صکوک را به خود اختصاص داده است. عربستان، امارات و ایران در رتبه‌های بعدی جای گرفته‌اند. اما مالزی با فاصله چشمگیری با دیگر کشورها قرار دارد و بعید است ظرف سه تا چهار سال آینده کشوری بتواند جای او را بگیرد.
مالزی چگونه از طریق صکوک به درآمد و توسعه بالایی دست یافته است؟
پیره: نکته جالب آن است که حجم زیادی از انتشار صکوک در مالزی توسط شرکت های خارجی انجام می‌شود یعنی خیلی از صکوک متعلق به شرکت های مالزی نیست بلکه مثلا شرکتی در دبی، تامین مالی را از طریق انتشار صکوک در مالزی انجام می‌دهد و علت این امر هم فرآیند آسان،تشریفات و هزینه کم انتشار صکوک در کشور مالزی است و نیز ارز قوی و خوب مالزی (رینگیت) نیز در این قضیه مزید علت شده است.
چرا شرکت های ایرانی از بازار صکوک مالزی برای تامین مالی استفاده نمی کنند؟
پیره: متاسفانه ایران رابطه کمی با بازار مالی اسلامی مالزی دارد. بحث تحریم ها در این قضیه موثر و به تبع آن انتقال پول در سال های گذشته با مشکل مواجه بوده ولی الان این مشکل تا حدودی برطرف شده است. مشکلی که الان وجود دارد آن است که عمده شرکت های ایرانی اطلاع لازم در رابطه با تأمین مالی از محل انتشار صکوک در بازارهای بین المللی را ندارند.
چرا شرکت ها از ظرفیت تامین مالی از طریق بازار صکوک مالزی ناآگاه اند و برای رفع این موانع تدبیری شده است؟
پیره: درست است که ارزآوری می‌تواند داشته باشد ولی ارزبری هم تا حدودی دارد. انتشار در مالزی چون براساس ریال ایران نمی‌تواند باشد بنابراین این انتشار باید براساس دلار یا یورو یا رینگیت صورت بگیرد. بازار مالزی برای استفاده از شرکت های ایرانی مناسب است ولی متاسفانه این امر برای اکثر شرکتهای ما ناشناخته است. اخیرا مذاکراتی با موسسه‌های مشاوره بین‌المللی انجام شده که وظیفه آنها تسهیل فرآیند انتشار صکوک در مالزی و لوکزامبورگ است. البته موانعی هم در اجرا به دلیل عدم تجربه کافی وجود دارد که بنده نسبت به رفع آنها امیدوار هستم.
لوکزامبورگ کشوری اروپایی است،چرا اوراق بهادار اسلامی و صکوک منتشر می کند؟
پیره: در حوزه اروپا نیز لوکزامبورک بازار قوی صکوک را در اختیار دارد. لوکزامبورک یک بازار جداگانه‌ای تحت عنوان بازار مالی اسلامی (صکوک) ایجاد کرده که هم برای مسلمانان و هم غیرمسلمانان قابلیت خرید و فروش در آن مهیا است. ولی طبیعتا مسلمان ها در ابزار غیراسلامی سرمایه‌گذاری نمی‌کنند چون در بسیاری از آنها ربا وجود دارد. بنابر این در حوزه اروپا از فقهای شریعت استفاده کرده‌اند تا بتوانند بازار مالی اسلامی قدرتمندی را در کشورها راه بیندازند.
در مورد نفوذ گسترده اوراق بهادار اسلامی در بازار اروپا و آمریکا بیشتر توضیح دهید؟
پیره: انگلیس نیز برنامه بلندمدت دارد که بازار مالی اسلامی جهان را به درون خود منتقل کند. یعنی وضعیت را به گونه‌ای کند که مسلمان ها برای سرمایه‌گذاری در صکوک از بازار لندن اقدام به خرید و سرمایه‌گذاری در صکوک بکنند.
آیا نرخ سود بانکی در رقابت با صکوک است و جلوی رشد آن را گرفته است؟
پیره: نرخ سودهای مختلف در بازارهای مالی مثل سپرده بانکی، اوراق مشارکت، نرخ اجاره‌بها، نرخ طلا و ارز و نرخ تسهیلات بانکی در رقابت با صکوک قرار دارند و بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند. وقتی در شبکه بانکی نرخ سود سپرده ها در بانک پایین بیاید به طبع آن نرخ سود اوراق مشارکت نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
درباره تفاوت های اوراق مشارکت و صکوک بیشتر توضیح دهید؟
پیره: اوراق مشارکت یک نوع صکوک است که براساس عقود مشارکتی تدوین شده ولی صکوک انواع مختلفی از عقود مانند اجاره، مرابحه و مضاربه و... را شامل می‌شود که تفاوت هایی با یکدیگر دارند. مثل آنکه اوراق مشارکت نرخ سود متغیر دارد ولی در طرف مقابل برخی از صکوک مثل اجاره و مرابحه نرخ سود ثابت دارند.
اوراق مشارکت یک نوع صکوک است ولی اوراق مشارکتی که براساس عقد مشارکت است و با صکوک مضاربه که براساس عقد مضاربه است متفاوت است. البته مضاربه یکی از انواع عقود مشارکتی است اما نوع قراردادها در این صکوک با هم متفاوت است و در نتیجه طراحی آنها متفاوت از یکدیگر خواهد بود.
احکام شرعی هر یک با یکدیگر متفاوتند و در واقع این صکوک مشکل شرعی ندارند مثلا در صکوک اجاره سرمایه‌گذار صاحب قسمتی از دارایی می‌شود ولی در اوراق مشارکت سرمایه‌گذار با سایرین در دارایی موضوع اوراق شریک می‌شود.
متاسفانه گاهی شاهد آن هستیم که در اوراق مشارکت بر خلاف موازین شرعی سود ثابت پرداخت می شود؟
پیره: در اوراق مشارکت چیزی به نام سود ثابت نباید وجود داشته باشد اما عملاً اگر سود ثابت پرداخت شده متاسفانه انحراف از قانون صورت گرفته است و نباید به این شکل باشد. ولی در خیلی از موارد نرخ واقعی مشارکت همان بوده که در ابتدا به هنگام خرید به مشتری گفته شده است. نهاد ناظر باید نظارت کامل داشته باشد که سود واقعی مدنظر گرفته و پرداخت شود،در همه موارد نمی‌توان گفت که انحراف در تعیین سود اوراق مشارکت وجود داشته است.
آیا امکان رخ دادن سفته بازی در صکوک وجود دارد؟
پیره: در خصوص سفته‌بازی در بورس، بهتر است از تعبیر دیگری تحت عنوان بورس‌بازی استفاده کنیم و این بورس‌بازی می‌تواند دو بُعد منفی و مثبت در بازار سرمایه ایفا کند. بُعد منفی آن است که بخشی از سرمایه‌گذاران با یکدیگر تبانی کنند که خرید و فروش صوری و غیرواقعی انجام بشود تا قیمت آن سهم بالا و پایین بشود که این کاملا مخرب است و سازمان بورس موظف است که از آن جلوگیری کند.
اما بُعد مثبت آن ورود نقدینگی به بازار بورس به منظور افزایش نقد شوندگی محصولات است. نقد شوندگی بسیار مهم است زیرا سرمایه‌گذاری که در بورس ابزاری را می‌خرد اگر نقدشوندگی نداشته باشد در واقع نمی‌تواند دوباره پول را پس بگیرد. بنابراین بُعد مثبت سفته‌بازی و بورس‌بازی می‌تواند در اینجا کمک کند و با ایجاد نقدشوندگی اطمینان خاطر را برای سرمایه‌گذار به وجود بیاورد.
بنابراین سرمایه گذار در بازار سرمایه می‌تواند براساس مبانی شرعی سهم یا صکوک را قبل از سررسید به شخص ثالثی واگذار کند و این نوع قابلیت نقدشوندگی مزیت محسوب می‌شود. زیرا نقدشوندگی را برای سرمایه‌گذار در پی دارد.
برای اینکه صکوک به عنوان یک ابزار مالی اسلامی پرسود بیشتر در ادبیات مالی ایران جای بگیرد باید چه کار کرد؟
پیره: در حال حاضر بازار صکوک در ایران مسیر طولانی را تا رسیدن به نقطه مطلوب پیش رو دارد. البته اقدامات بسیار خوب و قابل توجهی انجام شده است. در این حوزه یکی از نقاط اصلی، فراهم آوردن تنوع لازم و کافی و تعمیق بازار صکوک است که این مسأله نیازمند ارائه آموزش و فرهنگ سازی برای شرکت های مختلف است.
انتهای پیام